کد مطلب:193874 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:249
محاسبه نفس
محاسبه ی نفس از بهترین تمرین ها برای كسب وقار و سكینه است. در اهمیت این كار همین بس كه در روایت آمده است: «لیس منا من لم یحاسب نفسه فی كل یوم [1] ؛ آن كه هر روز نفس خود را محاسبه نكند از پیروان ما اهل بیت نیست». و با تمرین و استمرار است كه انسان پخته می شود و ظاهر و باطن خود را آرامش بخشیده، سكون را در وجود خویش حكمفرما می كند.
اهل علم مثالی برای لزوم تكرار و استقامت در مطالعه و تحقیق دارند؛ می گویند: «اما
[ صفحه 17]
تری الحبل بتكراره، فی الصخرة الصماء قد أثرا؛ آیا نمی بینی طنابی كه از لیف خرماست بر اثر تكرار و آمد و رفت بسیار، در سنگ خارا اثر كرده است؟» دلوی كه با آن از چاه آب می كشند به یك طناب وصل است، لبه چاه از جنس سنگ، و طناب بسیار نرم است، اما همین طناب نرم آن قدر بر روی این سنگ كشیده می شود و بالا و پایین می رود كه در محل تماس خود با سنگ ساییدگی ایجاد می كند. می گویند علم از آن طناب لطیف تر نیست و ذهن دانش پژوه نیز از آن سنگ سخت تر نیست. پس با تكرار و ممارست همه می توانند عالم شوند. دانش پژوهان باید درس ها را بارها مطالعه كنند و بر اثر تكرار، در وجود خویش ملكه سازند.
برای نهادینه كردن صفات خوب اخلاقی نیز باید با نفس همین كار را كرد. آن قدر باید آن را تمرین داد تا صفتی در آن به صورت ملكه درآید. حضرت امام صادق علیه السلام نیز با بیان عبارت «علیكم» درصدد بیان همین نكته اند. باید تصمیم گرفت و عمل كرد. به صرف تصمیم كاری از پیش نمی رود. در همین روایت آمده است كه شیعیان این نامه را در مصلای خانه های خود قرار می دادند و هر بار كه از نماز فارغ می شدند، آن را مطالعه می كردند. بر اثر عمل به این سفارش ها است كه بزرگانی همچون ابن ابی عمیر، و محمد بن مسلم [2] و دیگران پرورش می یابند.
نباید از سختی كار ترسید، و باید به خود تلقین كرد كه آدم شدن و ایجاد صفات پسندیده در وجود خود ناممكن نیست.
در هیچ كاری نباید احساس ناامیدی به انسان راه یابد؛ زیرا در این صورت موفقیتی به دست نمی آید. سختی كار نباید انسان را به هراس اندازد، اگر ممكن نبود دیگران هم نمی توانستند، اما تاریخ گواهی می دهد كه كسانی توانسته اند بر قله های افتخار قدم نهند و
[ صفحه 18]
صاحب اخلاق و رفتار اسلامی در حد اعلای آن شوند. این خود، بالاترین دلیل بر امكان تهذیب نفس و كسب فضایل اخلاقی است.
اهل علم مثالی برای لزوم تكرار و استقامت در مطالعه و تحقیق دارند؛ می گویند: «اما
[ صفحه 17]
تری الحبل بتكراره، فی الصخرة الصماء قد أثرا؛ آیا نمی بینی طنابی كه از لیف خرماست بر اثر تكرار و آمد و رفت بسیار، در سنگ خارا اثر كرده است؟» دلوی كه با آن از چاه آب می كشند به یك طناب وصل است، لبه چاه از جنس سنگ، و طناب بسیار نرم است، اما همین طناب نرم آن قدر بر روی این سنگ كشیده می شود و بالا و پایین می رود كه در محل تماس خود با سنگ ساییدگی ایجاد می كند. می گویند علم از آن طناب لطیف تر نیست و ذهن دانش پژوه نیز از آن سنگ سخت تر نیست. پس با تكرار و ممارست همه می توانند عالم شوند. دانش پژوهان باید درس ها را بارها مطالعه كنند و بر اثر تكرار، در وجود خویش ملكه سازند.
برای نهادینه كردن صفات خوب اخلاقی نیز باید با نفس همین كار را كرد. آن قدر باید آن را تمرین داد تا صفتی در آن به صورت ملكه درآید. حضرت امام صادق علیه السلام نیز با بیان عبارت «علیكم» درصدد بیان همین نكته اند. باید تصمیم گرفت و عمل كرد. به صرف تصمیم كاری از پیش نمی رود. در همین روایت آمده است كه شیعیان این نامه را در مصلای خانه های خود قرار می دادند و هر بار كه از نماز فارغ می شدند، آن را مطالعه می كردند. بر اثر عمل به این سفارش ها است كه بزرگانی همچون ابن ابی عمیر، و محمد بن مسلم [2] و دیگران پرورش می یابند.
نباید از سختی كار ترسید، و باید به خود تلقین كرد كه آدم شدن و ایجاد صفات پسندیده در وجود خود ناممكن نیست.
در هیچ كاری نباید احساس ناامیدی به انسان راه یابد؛ زیرا در این صورت موفقیتی به دست نمی آید. سختی كار نباید انسان را به هراس اندازد، اگر ممكن نبود دیگران هم نمی توانستند، اما تاریخ گواهی می دهد كه كسانی توانسته اند بر قله های افتخار قدم نهند و
[ صفحه 18]
صاحب اخلاق و رفتار اسلامی در حد اعلای آن شوند. این خود، بالاترین دلیل بر امكان تهذیب نفس و كسب فضایل اخلاقی است.
[1] كافي، ج 2، ص 453.
[2] محمد بن مسلم بن عبدالله بن شهاب الزهري (124 - 58 ق) از اعيان فقها و محدثين و تابعين بوده است. مالك بن انس، سفيان ثوري، سفيان بن عيينه و جمع ديگري از محدثين از وي روايت كرده اند، وي احاديث بسياري از حضرت سجاد عليه السلام روايت كرده است. بعضي از علماي رجال او را از اصحاب امام صادق عليه السلام نيز شمرده اند. علماي اهل سنت بيش از اندازه او را ستوده اند و جلال الدين سيوطي او را اولين كسي مي داند كه حديث را تدوين نموده است. (ريحانة الادب، ج 2، ص 398 و 399.).